Sprawa dążenia obydwu Henryków śląskich do zjednoczenia dziedzictwa Bolesława Krzywoustego pod swoim berłem oraz przyjęcia królewskiej koronacji została poruszona przez dawniejszą historiografię (Łodyński 1912) i dziś bywa przekazywana w podręcznikach do historii. Kwestii tej nie da się dowieść wprost, ponieważ nie dysponujemy żadnymi bezpośrednimi świadectwami projektu realizowanego przez Piastów śląskich w 1. połowie XIII wieku, można jedynie analizować ich decyzje polityczne, znajdujące potwierdzenie w zachowanych źródłach. W tym czasie Piastowscy książęta porzucili ostatecznie zasadę tzw. senioratu, zakładającą zwierzchnictwo w rodzinie najstarszego z nich, co przyspieszyło postępujący już od dwóch pokoleń proces rozbicia dzielnicowego w Polsce. Dążenie Henryka Brodatego i jego syna do objęcia władzą jak największej ilości ziem mogło być wyrazem osobistych ambicji politycznych tych książąt, jednak niektóre ich posunięcia świadczą o przejmowaniu odpowiedzialności za całość dawnej Korony Bolesławów.
Przykładem wydaje się być konsekwentna polityka obrony ziemi lubuskiej wchodzącej w skład dzielnicy śląskiej, gdzie w 1124 r. Krzywousty powołał biskupstwo i położył podwaliny pod struktury Kościoła, a która wkrótce po jego śmierci stała się przedmiotem zainteresowania ośrodków zewnętrznych. To tu krzyżowały się interesy niemieckich możnowładców, książąt i cesarza, nie zawsze zgodnych co do celów i metod prowadzenia ekspansji, zawsze jednak wymierzonej w polskie, a szerzej słowiańskie tradycje państwowe na tym terenie. Wojny podjazdowe i wyprawy nieomal krucjatowe w tym kierunku podejmowali margrabiowie brandenburscy, arcybiskupi magdeburscy i miśnieńscy, a w 1225 roku przypuścił atak książę turyński Ludwik, mąż Elżbiety Arpadówny, późniejszej świętej (Zientara 1975, s. 218n). Z punktu widzenia książąt śląskich, dziedziców tej ziemi, Lubusz i Kostrzyń broniły ujścia Warty do Odry, były „kluczem do Polski”, ich posiadanie oznaczało utrzymanie władzy zarówno nad Wielkopolską, Śląskiem, jak i Pomorzem, a w konsekwencji decydowało o odzyskaniu państwowości polskiej w dawnych granicach. Geniusz polityczny Henryka Brodatego polegał nie tylko na prowadzeniu w ziemi lubuskiej skutecznych kampanii obronnych, ale także na zagospodarowaniu tego skraju księstwa śląskiego poprzez nadania zakonowi cysterskiemu licznych posiadłości. Po dramatycznych wydarzeniach w Gąsawie, gdy książę ranny na skutek zamachu został na pewien czas wyłączony z życia politycznego, ciężar odpowiedzialności za zagrożony Lubusz przejął Henryk Pobożny. W 1229 i 1230 r. stanął on na czele wypraw, których celem stało się ponowne odzyskanie „klucza do Królestwa Polskiego”. Śladem ojca kontynuował on także akcję kolonizacyjną na tym terenie.
W 1238 r. „Henryk z Bożej łaski książę Śląska, Krakowa i Wielkopolski” (SUb II nr 164) objął we władanie znaczne połacie dawnego państwa polskiego. Wprawdzie Opolszczyzna, księstwo rudzko-kaliskie i ziemia sandomierska pozostawały zaledwie zależne od niego, to i tak mógł być uznany za najpotężniejszego władcę w mocno skłóconej rodzinie piastowskiej. Umiejętność lawirowania pomiędzy interesami krewniaków miała mu pomóc nie tylko w umocnieniu autorytetu wewnętrznego, ale i podjęciu skutecznej obrony interesów polskich na zewnątrz. Chodziło przede wszystkim o zagrożony przez Brandenburczyków gród w Santoku u progu Wielkopolski i Lubusz, będący celem agresji arcybiskupa Magdeburga, Wilbranda. Wprawdzie niektórzy historycy powątpiewają o bezpośrednim udziale Henryka Pobożnego w odparciu wojsk niemieckich w 1239 r. (Wiszewski 2011, s. 163), ale nie da się zaprzeczyć, że władca śląski w pełni ten sukces wykorzystał dla podniesienia na scenie międzynarodowej swojego autorytetu jako władcy rozrastającej się monarchii. Czy marzył przy tym o koronie królewskiej, jak chciałoby wielu popularyzatorów historii tego okresu? Niestety niewiele przemawia za takim celem jego polityki, choć był skutecznym kontynuatorem działań ojca, biorącym odpowiedzialność za całość dziedzictwa dawnego Królestwa Polskiego i zręcznym dyplomatą, wiążącym się z obozem papieskim i Kościołem.
Źródła:
Schlesisches Urkundenbuch (SUb), t. 2, wyd. W. Irgang, Wien 1977.
Literatura:
Łodyński M., Polityka Henryka Brodatego i jego syna w latach 1232-1241, „Przegląd Historyczny” 14/3 (1912), s. 273-294.
Wiszewski P. Henryk Pobożny. Biografia polityczna, Legnica 2011.
Zientara B., Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1975.
