Początki klasztoru franciszkanów we Wrocławiu nie są jasne. Nie zachowały się żadne dokumenty fundacyjne, a przytłaczająca większość archiwum konwentu św. Jakuba przepadła wraz z jego sekularyzacją u progu reformacji na Śląsku. Tradycja franciszkańska, reprezentowana przez XVI-wiecznego annalistę Luka Waddinga (1588-1657 r.) utrzymuje jednak, że fundatorem pierwszego na ziemi śląskiej klasztoru tego zakonu był Henryk Pobożny (Annales minorum, s. 422), za Waddingiem informację tę przejęła cała późniejsza historiografia (Wąs 2000, s. 18, przyp. 8). Franciszkanie mieli przybyć do Wrocławia pomiędzy 1232/1236 (Zwiercan 1985, s. 12. Regesten, nr 489) a 1239 rokiem, kiedy miała tutaj miejsce pierwsza w prowincji polsko-czeskiej kapituła (Kronika Furstenhaina, s. 413).
Para książęca, Henryk i Anna, związała się w kolejnych latach z franciszkanami, którym przekazała środki finansowe i działkę pod zabudowę konwentu tuż obok swojego dworu. Książęta śląscy dali tym samym początek budowie całego kompleksu klasztornego, w którym posługiwać mieli franciszkanie, klaryski i krzyżowcy z czerwoną gwiazdą. Wzoru dla tej idei szukali w Praskim Asyżu fundowanym i zamieszkanym przez siostrę księżnej Anny, Agnieszkę, późniejszą świętą. Wydaje się bardzo prawdopodobne, że pierwsza wspólnota franciszkańska przybyła do Wrocławia właśnie ze stolicy Czech (Kantak 1937, s. 16). Klasztor św. Jakuba następnie stał się zapleczem intelektualnym i religijnym rodziny książęcej. Autor żywotu Anny informuje, że zarówno książę, jak i jego małżonka regularnie korzystali z posługi franciszkanów. Spowiednikiem księżnej został brat Herbord, który po jej śmierci złożył świadectwo jej pobożności (Vita, s. 661). Żywotopisarz, zapewne franciszkanin, zaświadczył, że Henryk Pobożny i jego żona budowali życie małżeńskie na czystości chrześcijańskiej, hołdowali praktykom ascetycznym oraz regularnie uczestniczyli w liturgii braci mniejszych (Vita, s. 657n. Kantak 1937, s. 47). Książęca para korzystała nie tylko z kierownictwa duchowego zakonników od św. Jakuba, ale także ich rad dotyczących bieżących spraw księstwa (Wąs 2000, s. 83).
Kościół klasztorny stał się ostatecznie także miejscem spoczynku poległego na Legnickim Polu księcia Henryka (Kronika polska, s. 643). Oprawa liturgiczna i szczegóły tej uroczystości, podczas której pochowano zapewne ważniejszych poległych u boku władcy rycerzy, nie są oczywiście znane, stały się natomiast w okresie późniejszym przedmiotem wizji malarskich. W 1254 roku księżna wdowa wystarała się o przywilej papieski dla wrocławskich franciszkanów, na mocy którego otrzymywali oni zezwolenie na uroczyste modlitwy wspólnotowe odprawiane cyklicznie za duszę poległego władcy, zapewne w obecności rodziny książęcej (Schlesisches Urkundenbuch, nr 122). Ich kontynuację poświadczają XIII-wieczne źródła (Liber fundationis, s. 138.), co stanowi jedno z najstarszych świadectw pamięci zbiorowej o śmierci Henryka Pobożnego.
Źródła:
Annales minorum seu trium ordinum a. s. Francisco Institutorum auctore A. R. P. Luca Waddingo Hiberno, t. 2, Rzym 1732.
Kronika Furstenhaina, wyd. K. Kantak, Franciszkanie polscy, t. 1: 1237-1517, Kraków 1937, s. 412-426.
Kronika polska, wyd. L. Ćwikliński, MPH, t. 3, Lwów 1878, s. 578-656.
Liber fundationis claustri Sanctae Mariae Virginis in Heinrichow czyli Księga Henrykowska, wyd. R. Grodecki, Wrocław 1991.
Regesten zur schlesischen Geschichte. Namens des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens, t. 1: Bis zum Jahre 1250, nr 489, s. 186
Schlesisches Urkundenbuch, t. 2, wyd. W. Irgang, Wien 1977, nr 122
Vita Annae ducissae, wyd. A. Semkowicz, MPH, t. 4, Lwów 1884, s. 656-661.
Literatura:
K. Kantak, Franciszkanie polscy, t. 1: 1237-1517, Kraków 1937.
G. Wąs, Klasztory franciszkańskie w miastach śląskich i górnołużyckich XIII-XVI wieku, Wrocław 2000.
A. Zwiercan OFMConv, Nowe spojrzenie na początki franciszkanów w Polsce, „Nasza Przeszłość” 63 (1985), s. 5-51.
