Pierwsza połowa wieku XIII była naznaczona próbami nowego określenia relacji pomiędzy władzą książęcą i duchowną. Sytuacja ta wynikała z reformy Kościoła określonej na soborze laterańskim IV. Konfrontacja obydwu czynników na gruncie polskim miała również podłoże czysto polityczne – w dobie rozbicia dzielnicowego wpłynęła na rozłam wśród książąt piastowskich na zwalczające się obozy, dla których sprawa wzmocnienia pozycji stanowej duchowieństwa była jednym z bardziej istotnych narzędzi prowadzenia polityki wewnętrznej. Kolejni arcybiskupi gnieźnieńscy angażowali się w akcje dyplomatyczne pomiędzy walczącymi o wpływy i zakres władzy potomkami Bolesława Krzywoustego, dążąc jednocześnie do uzyskania jak najkorzystniejszych warunków rozwoju struktur Kościoła w Polsce.
Piastowie śląscy znajdowali się w centrum tych wydarzeń, skupiając na sobie uwagę Stolicy Apostolskiej. Dzięki mediacjom arcybiskupa gnieźnieńskiego Pełki i biskupa wrocławskiego Tomasza I doszło do zakończenia kilkuletniego konfliktu Henryka Brodatego z Władysławem Odonicem o panowanie w Wielkopolsce. Potwierdzając postanowienia pokoju, papież Grzegorz IX wystawił w 1235 r. księciu śląskiemu bullę, w której brał pod opiekę jego syna. Ojciec święty wzywał jednocześnie Henryka Pobożnego do zachowania wiary i posłuszeństwa Kościołowi (SUb II, nr 97). Ten niezwykle ważny gest nie oznaczał zakończenia sporów pomiędzy Henrykiem Brodatym a episkopatem o zakres przywilejów duchowieństwa (Zientara 1975, s. 282-286). Obłożony klątwą papieską książę zmarł 19.03.1238 r., pozostawiając swemu synowi trudne dziedzictwo nierozwiązanego konfliktu. Już 25.05.1238 r. papież skierował do Henryka Pobożnego pismo, w którym wzywał go odejścia od wzorców polityki ojca, który miał dopuszczać się naruszania praw duchowieństwa w metropolii gnieźnieńskiej (Sub II, nr 153). Ton, w jakim Grzegorz IX zwracał się nowego władcy, świadczył jednocześnie o nadziei pokładanej w jego pobożności i roztropności. Trudno dziś rozstrzygnąć o motywacjach Henryka Pobożnego: na ile kierował się realizmem politycznym, wyczuciem chwili, która wymuszała przyjęcie nowej strategii dzielenia się władzą z Kościołem i innymi stanami społecznymi, a na ile oddał się cnocie posłuszeństwa. Zbliżeniu relacji ze Stolicą Apostolską, a w konsekwencji także z episkopatem polskim sprzyjały okoliczności polityczne, wśród których znalazła się śmierć wielkopolskiego rywala Władysława Odonica, z drugiej zaś wybuch gwałtownego konfliktu Grzegorza IX z cesarzem Fryderykiem II Hohenstaufem, znajdującym się od wiosny 1239 r. pod ekskomuniką. W 1240 r. papież rozpoczął przygotowania do wyboru nowego króla Rzeszy, który miał się odbyć na zaproszenie Henryka Pobożnego w Lubuszu (Wiszewski 2011, s. 171). Aktywny u boku księcia był zapewne dotychczasowy adwersarz Henryka Brodatego, biskup wrocławski Tomasz I. Jesienią Grzegorz IX wezwał przedstawicieli wyższego duchowieństwa i władców europejskich na synod poświęcony krucjacie przeciwko wyklętemu cesarzowi, który miał mieć miejsce 31.03.1241 r. na Węgrzech. Henryk Pobożny został zaliczony w poczet adresatów tego listu jako „najbardziej chrześcijański książę Polski” (SUb II, nr 190).
Do zaplanowanego na marzec zjazdu nie doszło, zapewne z powodu najazdu tatarskiego, który wiosną 1241 r. spustoszył węgierskie władztwo Beli IV i ziemie poddane Henrykowi Pobożnemu. W bitwie na Legnickim Polu papież stracił cennego sojusznika przeciwko potężnemu Hohenstaufowi, a jeszcze w tym samym roku sam stał się ofiarą brutalnego ataku Fryderyka, w wyniku którego zakończył życie.
Bibliografia
Źródła:
Schlesisches Urkundenbuch, t. 2, wyd. W. Irgang, Wien 1977 (Sub)
Literatura:
Wiszewski P., Henryk II Pobożny. Biografia polityczna, Legnica 2011.
Zientara B, Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1975.
